EthiekZaak

Over Ethiek en Boerenwijsheid

EthiekZaak is op acquisitiepad. Spannend, leuk, opwindend, confronterend en inspirerend. Vrijwel iedereen wil het graag over ethiek hebben. De term ethiek intrigeert, daagt uit, confronteert, inspireert en verwondert. Verwondert omdat het voor velen als nieuws komt dat je vragen binnen organisaties wel degelijk productief vanuit ethisch perspectief op kunt pakken. Een terugkerende vraag daarbij is hoe ethiek zich verhoudt tot boerenwijsheid. In deze blog geeft dr. Mariette van den Hoven van het EthiekInstituut van de Universiteit Utrecht haar visie daarop. Zij promoveerde op commonsense morality and was in 2010 samen met Lieke van der Scheer en Dick Willems redacteur van de publicatie Ethiek in discussie: praktijkvoorbeelden van ethische expertise. 

Ethiek en Boerenwijsheid

dr Mariette van den Hoven, EthiekInstituut Universiteit Utrecht

Voor veel mensen staat buiten kijf dat er ethische leefregels zijn: je mag niet liegen, niet stelen en je moet respectvol omgaan met medemens, dier en natuur. Deze regels, veelal door de opvoeding doorgegeven, helpen om je gedurende het leven in de spiegel recht aan te kunnen blijven kijken en werken als een soort stem van het geweten (zoals we deze uit de stripboeken maar al te goed kennen). Echter, op het moment dat we in de samenleving voor nieuwe vraagstukken komen te staan, helpt deze boerenwijsheid ons niet altijd even goed en wordt het naleven van leefregels minder eenvoudig. Een moeder van 63 uit Harlingen, de mogelijkheid je eicellen in te vriezen in Amsterdam, of de keuze in Maastricht om geen kinderen met erfelijke borstkanker te willen krijgen, zijn keuzen die sterke ethische oproepen, terwijl die gebeurtenissen tegelijkertijd ook lastig te duiden zijn. Mensen kunnen hier namelijk niet langer een beroep doen op vuistregels als ‘respectvol omgaan met medemens, dier en natuur’ en gaan in plaats daarvan bij hun gevoel te rade. ‘We’ vinden een 63-jarige zwangere vrouw onnatuurlijk, en screening op het  borstkankergen voor implantatie van een embryo werd als een aantasting van de menselijke waardigheid bestempeld. Sterk gevoelde, maar tegelijkertijd arbitraire reacties. Want we grijpen immers heel vaak in in de natuurlijke gang der zaken. De gemiddelde gemiddelde geneeskundige behandeling vinden we vaak helemaal niet problematisch. Waarom zou een zwangerschap op 63 jarige leeftijd anders zijn dan die van een 45 jarige? Waarom zou het screenen op ernstige andere erfelijke aandoeningen bij een embryo niet als ook als aantasting van menselijke waardigheid worden beschouwd? Kortom, onze intuïties zijn niet altijd voldoende. Ze kunnen wel een begin zijn. Een begin van het vragen naar nadere onderbouwing. Die onderbouwing kan worden gegeven bijvoorbeeld door de intuïties te testen op consistentie. En/of door te benoemen welke interpretatie van een principe of een waarde in een bepaalde situatie het meest aannemelijk is. Ons boerenverstand helpt ons op weg, kritisch nadenken scherpt ons morele denken. Op eenzelfde manier moeten we daarom ook sceptisch kijken naar mensen die menen dat ethiek een kwestie van ‘wennen’ is, of dat ieder mens met een beetje gezond verstand en levenservaring er wel wijs uit zal worden. Toenmalig minister Plassterk wond er in zijn columns voor Buitenhof er geen doekjes om: ethisch oordelen kan iedereen, zelfs de eerste beste taxichauffeur. Ondanks dat opvoeding, levenservaring en gezond verstand ons heel ver kunnen brengen gaat deze denkrant wel voorbij aan heikele punten. Veel ethische vragen kenmerken zich doordat er geen evident antwoord voor is. Het zijn grijstinten in een wereld die als zwart-wit wordt voorgespiegeld. Vragen die meer nodig hebben dan een vuistregel om tot een afgewogen keuze te komen van wat ‘goed is om te doen’. Bijvoorbeeld als vrouwen geen geschikte levenspartener vinden waarmee ze hun kinderwens willen vervullen. Het vraagt nadenken op een ander niveau. Een niveau dat zich kenmerkt als gestructureerd, systematisch en kritisch. Pas dan kunnen we, wellicht misschien, onderbouwde uitspraken doen over eicelopslag, preïmplantatie genetische diagnostiek of zwangere ouderen. Laten we dit achterwege, dan hebben we niet meer dan onze onderbuikgevoelens om op te varen, en ons daarmee blind te staren.