Hoe ga je om met objecten die op ‘onduidelijke’ wijze in je collectie terecht gekomen zijn of juist uit je collectie verdwenen zijn? Bijvoorbeeld een bruikleen dat je uitgeleend hebt (in de 19e eeuw) en dat nooit is terugbezorgd. Dat ontdek je nu in de archieven en de betreffende instelling (aan wie je het uitgeleend hebt) wil het niet teruggeven. Want beschouwt het inmiddels als behorend tot de eigen collectie. Of natuurlijk de kunstobjecten die bij musea terecht zijn gekomen na de oorlog, maar waarvan vermoed kan worden dat ze uit Joods bezit afkomstig zijn.
Hoe ga je om met menselijke resten in een tentoonstelling/opstelling. Persoonlijk heb ik daar best moeite mee. Alsof er over het graf gelopen wordt van zo iemand… Laatst hadden we een tentoonstelling waarin een mummie lag opgesteld en een hoofd dat van een mummie afkomstig is geweest. Als je dan weet hoe belangrijk de Egyptenaren hun doodscultuur vonden en welk een waarde ze hechtten aan het ‘leven na de dood’, dan vind ik het best moeilijk te verteren dat zo’n hoofd in een tentoonstelling ligt.
In het verlengde daarvan: de tentoonstelling ‘Bodies’ (zo heette hij geloof ik) met menselijke lichamen in een bepaalde chemische stof waardoor ze waren geplastificeerd. Welke mensen waren dat, hebben ze toestemming gegeven voor het gebruik van hun lichamen in dit soort tentoonstellingen? Of waren het, zoals de geruchten zeggen, Chinese gevangenen? En hebben zij dan wel toestemming kunnen geven, wisten ze waar ze zich aan verbonden, hebben ze zich überhaupt ergens aan verbonden?
Prangende vragen van Fieke Kroon.
Als het gaat om bruikleen, dan is het primair een juridische vraag. EthiekTeam moest het antwoord schuldig blijven of dit soort zaken kunnen verjaren. De ethische kant van het verhaal zit in de zorgethiek. Dan gaat het om vragen als: hoe heeft de uitlener ernaar om gekeken? Hoe heeft degene die het geleend heeft, ervoor gezorgd? De herkomst van objecten is een andere vraag. Daarbij gaat het niet zozeer om de rechtmatigheid maar om de rechtvaardigheid van jouw bezit van het object. De centrale vraag is dan: komt het bezit eigenlijk iemand anders toe? En is die iemand te achterhalen? Als dat niet zo is, zijn er ook manieren om symbolisch terug te geven, wat een aantal musea inmiddels heeft gedaan. Bij die symbolische teruggave gaat het niet om het individu, maar gaat het om erkenning en respect voor de betreffende bevolkingsgroep als zodanig. Maar ook daar zitten haken en ogen aan. Want stel dat een familie blijkt recht te hebben op de Nachtwacht. Dan kan het eigendom overgaan zonder dat het bezit hoeft te veranderen. Maar de familie kan ook de Nachtwacht pertinent thuis willen hebben hangen. En dan heb je een ander vraagstuk. Dan gaat het om culturele waarde en de toegankelijkheid daarvan versus het recht op eigendom. Een interessante casus! Waar de Nederlandse overheid zeer ver op de toegankelijkheid kan gaan zitten: zie bijvoorbeeld in een heel ander verband de Betuwelijn en de onteigening die daar heeft plaatsgevonden.
Als het gaat om menselijke resten in een tentoonstelling begint onze redenering bij het feit dat een museum een zeer westerse instelling is. Die ook een bewaarplicht op zich heeft genomen. Als je de dodencultuur als uitgangspunt pakt, dan had de mummie in de piramide moeten liggen. Dat is echter niet meer terug te draaien. In die niet ideale situatie is voor EthiekZaak dan toch de context leidend voor het morele verhaal. Is de enige waarde van het tentoonstelling van de mummie de marktwaarde (de blockbuster om klanten binnen te halen)? Of gaat het om het integer en oprecht vertellen van een verhaal (met een pluraliteit van stemmen) over Egypte en de dodencultuur. Die aandacht voor narrativiteit is voor EthiekZaak van belang in dezen. "Naaktheid van objecten" (objecten zonder context) daar zijn wij niet van!
BodyWorld.....Daarvoor hebben wij vanmiddag bij de discussie een nieuwe term uitgevonden: artitainment. Wij begrijpen dat de claim er ligt dat mensen getekend hebben voor het gebruik van hun stoffelijk overschot voor wetenschappelijke en informatieve doeleinden. Maar gaat dit nu verder dan informatie? Dan wetenschap? Want mensen staan opgesteld in bepaalde houdingen. De entertainment factor lijkt het primaat over de educatieve factor te hebben. En daar wringt m de schoen. Zit er nou een moreel verschil tussen educatie en entertainment? Wel als je vanuit de waarde van een museum kijkt. En ook als je vanuit de toestemmingsformulieren van de overledenen kijkt. De ethische vraag die hierachter zit: mag je meer doen met die lichamen als je in ieder geval al hun wens hebt gerespecteerd? Wij constateren dat het in dit geval niet lijkt te gaan om meer of minder, maar om anders.
27 mei, 2.56 AM.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten