Ethiek tussen angst, moed, macht en leiderschap
Naar aanleiding van de EthiekMarathon ging EthiekZaak op bezoek bij Ad van Vugt, ondernemer in Zaandam en Bestuurslid van de Hans van Mierlo Stichting
het wetenschappelijk bureau van D66. Dat resulteerde in een gesprek over ethiek tussen moed, angst en het vermogen om leiderschap te tonen. Van medewerkers en directie. Een vermogen dat steeds belangrijker wordt in een tijd waarin organisaties tegelijkertijd zowel groter als platter worden. Waarin de hiërarchische structuren veranderen en per consequentie van iedere medewerker meer verantwoordelijkheid en dus meer eigen oordeels- en beslisvermogen wordt gevraagd. Het beroep op de persoonlijke moraliteit van medewerkers, managers en directieleden zal in de toekomst steeds groter worden. Naar aanleiding van het gesprek vroegen wij Ad een blog te schrijven.
De moed om verantwoordelijkheid te nemen
‘Why is authority always a problem?’. Deze vraag stelde Engeland’s meest geciteerde socioloog Frank Furedi, onlangs in zijn Thomas Moore lezing. Hij was in Nederland op uitnodiging van de Radboud Universiteit Nijmegen (het zogenaamde Soeterbeeck programma). Furedi wordt een dwarsdenker genoemd vanwege de standpunten die hij regelmatig inneemt over maatschappelijk vraagstukken. Zo is hij bijvoorbeeld van mening dat de autoriteit van ouders, leraren en ouderen over jongeren hersteld moet worden. In zijn lezing ging hij in op de vraag waarom volgens hem autoriteit/gezag nodig is, waar en waarom we het zijn kwijtgeraakt en hoe we het kunnen herstellen.
Waar hebben we het over als het gaat om autoriteit? Furedi gelooft niet in geconstrueerde autoriteit. Hiervan is sprake als mensen zich een houding aanmeten die alleen op een titel of functie is gebaseerd. Hij gelooft in authentieke autoriteit, gebaseerd op bewezen inhoudelijke kwaliteiten gecombineerd met verantwoordelijkheidsgevoel en moed (bij dat laatste barstte de zaal overigens in lachen uit. Waarom eigenlijk?). Die authentieke autoriteit vindt zijn plaats ergens in het spectrum tussen macht en overleg. Blinde macht heeft geen gepercipieerde autoriteit en wordt alleen uit angst erkend. Puur overleg staat autoriteit in de weg; anders is het immers geen overleg meer (hiermee verwijzend naar Habermas’ communicatieve realiteit. Habermas was overigens diezelfde week in Amsterdam).
Volgens Furedi zijn de authentieke autoriteit kwijt geraakt toen we vanaf de jaren 60 van de vorige eeuw de gelijkwaardigheid van mensen gingen nastreven, gingen geloven in de anti-autoritaire opvoeding, de inspraak en medezeggenschapstructuren. Hierbij werd mede verantwoordelijkheid niet vereist, en die is essentieel voor authentieke autoriteit. Wat daarom volgens Furedi nodig is om het gezag te herstellen is in de eerste plaats het herstellen van wat hij noemt de ‘discretionaire bevoegdheid’ om te handelen op basis van bewezen inhoudelijke kwaliteiten. Met daarbij de noodzaak van het erkennen dat er dan wel eens iets fout kan gaan; hiervan leert men alleen maar.
Het tweede element voor gevestigd gezag noemt hij moed. De moed om vanuit eigen moraliteit, kennis en ervaring ergens voor te gaan staan. De rug recht te houden en zich uit te spreken in het publieke domein (dit betreft ‘de mensen onderling’ – PPC 2009). Niet te zwichten voor het argument; ‘wat maakt het nou uit als ik iets doe’ maar het voortouw nemen (hier komt overigens het word autoriteit vandaan: het Latijnse auctoritas dat initiëren betekend) en leiderschap tonen op het niveau waarop je invloed hebt. Laten zien waar je voor staat.
Waarom is dat herstellen van gezag nodig? In een maatschappij waarin moraliteit niet wordt opgelegd maar door mensen zelf moet worden bepaald op individueel niveau is veel leiderschap nodig. Want pas in de dialoog met anderen ontstaat consensus over wat voorlopig en contextueel bepaald de waarheid is waar we ons mee kunnen verenigen. En om te voorkomen dat dit een schreeuwpartij wordt, is het goed als er mensen zijn die over de dingen hebben nagedacht en op kennis en ervaring gebaseerd een gefundeerde mening hebben. Dan is leiderschap niet op hiërarchie maar op gelijkwaardigheid - inclusief verantwoordelijkheid - gebaseerd en wint de kracht van argumenten
Geen opmerkingen:
Een reactie posten